İş hayatında karşılaşılan çeşitli durumlar, işçi ve işveren ilişkilerinde bazı anlaşmazlıklara yol açabilir. Bu anlaşmazlıklar bazen işçinin çalışma koşullarını dayanılmaz hale getirir ve işçiyi işten ayrılma noktasına getirir. İşte bu noktada, “eylemli fesih” kavramı devreye girer. İş Kanunu’nda belirli şartlarla tanımlanan eylemli fesih, işçinin kendi haklarını korumak amacıyla iş akdini sona erdirmesi durumunda, bazı yasal haklardan faydalanmasına olanak tanır. Eylemli fesih hakkında bilgi sahibi olmak, işçilerin mağdur olmadan haklarını koruyabilmesi için oldukça önemlidir. Bu yazıda, eylemli fesih nedir, hangi durumlarda geçerli olur ve işçinin hakları nelerdir gibi konuları detaylandıracağız.
Eylemli Fesih Nedir?
Eylemli fesih, işçinin işverene belirli sebeplerle iş akdini tek taraflı olarak sona erdirdiğini bildirmeksizin işten ayrılmasıdır. Bu durum, işçinin ağır bir sebep ya da zorlayıcı bir durum nedeniyle iş akdini fiilen sona erdirmesi anlamına gelir. İşçi, iş yerinde yaşadığı olumsuz koşullar veya işverenin sözleşmeye aykırı tutumu sebebiyle dayanılmaz hale gelen çalışma şartları nedeniyle işten ayrılabilir. İşçinin iş yerinden fiilen ayrılması, bu durumda eylemli fesih olarak adlandırılır.
Eylemli fesihte işçi, işverene yazılı bir bildirimde bulunmasa da, yasal olarak haklarını koruma altına almak için iş mahkemelerine başvurarak fesih gerekçesini belirtmelidir. Bu süreçte, işçinin kıdem tazminatı gibi haklarını talep etme hakkı doğabilir.
Hangi Durumlarda Eylemli Fesih Hakkı Doğar?
Eylemli fesih, belirli şartlar altında geçerlilik kazanır ve işçinin yasal haklarını talep edebilmesi için belirli nedenlerin varlığı gereklidir. İşte eylemli fesih hakkını doğuran başlıca durumlar:
1. Ücretlerin Düzenli Olarak Ödenmemesi:
İş Kanunu’na göre, işçinin çalışmasının karşılığı olan ücretin tam ve zamanında ödenmesi zorunludur. Ancak işverenin maaş ödemelerini geciktirmesi veya hiç yapmaması durumunda işçi, eylemli fesih yoluna başvurabilir. Ücret ödemelerinde yaşanan düzensizlikler, işçinin iş akdini haklı sebeple sona erdirmesi için geçerli bir nedendir.
2. Mobbing ve Psikolojik Taciz:
İş yerinde işçinin baskı, psikolojik taciz veya mobbing gibi olumsuz davranışlara maruz kalması, eylemli fesih hakkını doğurabilir. İşçinin sürekli baskı altında çalışmak zorunda kalması, sağlığını tehdit eden bir durum olduğunda, işçi iş akdini fiilen sona erdirme hakkına sahiptir.
3. Sağlık ve Güvenlik Koşullarının Yetersizliği:
İş yerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin yetersiz olması, işçinin sağlığını ve güvenliğini tehdit eden bir durum yaratıyorsa, işçi bu durumu gerekçe göstererek işten ayrılabilir. Özellikle iş kazalarının sık yaşandığı veya gerekli güvenlik önlemlerinin alınmadığı iş yerlerinde, eylemli fesih hakkı gündeme gelir.
4. Fazla Mesai Ücretlerinin Ödenmemesi:
İşçi, fazla mesai yapmasına rağmen karşılığında ek ücret alamıyorsa, bu durum eylemli fesih hakkını doğurur. İşverenin, işçiye fazla mesai ücreti ödememesi, işçinin haklarını ihlal eden bir durum olarak değerlendirilir ve işçi işten ayrılma hakkını kullanabilir.
5. İşverenin Sözleşme Koşullarına Aykırı Davranması:
İşverenin iş sözleşmesinde belirlenen yükümlülüklere aykırı davranması veya işçiye karşı kötü niyetli tutum sergilemesi, işçinin eylemli fesih hakkını kullanabilmesine yol açar. Örneğin, işçinin görev tanımının dışında çalıştırılması veya sürekli farklı işlerde görevlendirilmesi gibi durumlar, eylemli fesih için gerekçe oluşturabilir.
Eylemli Fesih Yapan İşçinin Hakları Nelerdir?
Eylemli fesih yapan işçi, bazı yasal haklarını talep edebilir. İş Kanunu, işçinin iş akdini haklı sebeplerle sona erdirmesi durumunda bazı haklarını koruma altına alır. Eylemli fesih yapan işçinin sahip olduğu başlıca haklar şunlardır:
1. Kıdem Tazminatı Hakkı:
Eylemli fesih, haklı bir fesih sebebine dayanıyorsa işçi kıdem tazminatı talep edebilir. İşçinin iş yerinde çalıştığı süreye göre kıdem tazminatı hesaplanır ve işveren bu tazminatı ödemekle yükümlüdür.
2. Fazla Mesai ve İzin Alacakları:
Eylemli fesih durumunda işçi, ödenmemiş fazla mesai ücretlerini ve kullanılmamış yıllık izin ücretlerini talep edebilir. İşveren, işçinin alacaklarını tam ve eksiksiz ödemelidir.
3. İşsizlik Maaşı:
Eylemli fesih yapan işçi, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) işsizlik maaşı talep edebilir. Ancak işçinin işsizlik maaşı alabilmesi için haklı bir nedenle işten ayrıldığını SGK’ya bildirmesi ve gerekli şartları sağlaması gerekmektedir.
Eylemli Fesihte İşçinin Yapması Gerekenler
Eylemli fesih yapmak isteyen işçinin dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır. Bu süreçte işçi, yasal haklarını koruyabilmek için doğru adımları atmalıdır:
1. Delil Toplama:
İşçinin eylemli fesih sebebini belgeleyebilmesi önemlidir. Ücret bordrosu, fazla mesai saatlerini gösteren belgeler, iş yerindeki psikolojik baskıyı kanıtlayan tanık ifadeleri gibi deliller, işçinin haklı fesih sebebini destekleyecektir.
2. İş Mahkemesine Başvurma:
Eylemli fesih durumunda işçi, iş mahkemesine başvurarak tazminat ve alacaklarını talep edebilir. İş mahkemesi, işçinin haklı gerekçelerini değerlendirerek eylemli fesih sebebiyle işçiye tazminat ve alacaklarının ödenmesine karar verebilir.
3. Arabuluculuk Süreci:
İşçi ve işveren arasındaki anlaşmazlıklarda arabuluculuk süreci zorunlu hale getirilmiştir. Eylemli fesih durumunda işçi, arabuluculuk başvurusu yoluyla işvereniyle uzlaşma sağlama yoluna gidebilir.
Sonuç
Eylemli fesih, işçilerin çalışma hayatında haklarını korumak adına başvurabileceği yasal bir haktır. İş yerinde yaşanan olumsuzluklar, işçinin sağlığını veya güvenliğini tehdit eden durumlar, işçinin eylemli fesih yaparak haklarını koruma altına almasına yol açabilir. İşçilerin bu süreçte yasal haklarını bilmesi, gerektiğindeiş hukuku avukatları aracılığıyla iş mahkemesine başvurarak tazminat ve alacaklarını talep etmesi önemlidir. Eylemli fesih hakkında bilgi sahibi olmak, işçilerin mağdur olmadan haklarını aramalarına olanak tanır.