Gemi adamları, zorlu ve riskli çalışma koşullarında görev yaparak hem deniz taşımacılığı sektörünün gelişmesine katkıda bulunur hem de önemli görevleri yerine getirir. Ancak denizcilik sektöründe çalışmanın getirdiği zorluklar, gemi adamlarının hakları konusunda farkındalık sahibi olmalarını zorunlu kılar. Özellikle tazminat hakları, gemi adamları için büyük bir önem taşır. Bu yazımızda, gemi adamlarının hangi durumlarda tazminat hakkına sahip olduğunu, kıdem ve ihbar tazminatı koşullarını ve diğer önemli detayları ele alacağız.
Gemi Adamlarının Çalışma Koşulları ve İş Kanunu
Gemi adamlarının çalışma koşulları, Türkiye’de 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanun, gemi adamlarının haklarını koruma altına almak ve çalışma koşullarını düzenlemek amacıyla oluşturulmuştur. Deniz İş Kanunu, genel iş kanunlarından bazı farklılıklar içerir ve denizcilik sektörünün kendine özgü yapısına göre şekillendirilmiştir. Bu kanuna göre gemi adamlarının tazminat hakları, işten ayrılma veya işten çıkarılma durumlarına göre değişiklik gösterir.
Gemi Adamlarının Kıdem Tazminatı Hakkı
Kıdem tazminatı, işçinin iş yerinde geçirdiği süreye göre hesaplanan ve iş sözleşmesinin belirli durumlarda sona ermesiyle ödenen bir tazminat türüdür. Gemi adamları da, belirli koşullar altında kıdem tazminatına hak kazanır. İşte bu şartlar:
1. İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Feshi:
İşverenin, gemi adamını işten çıkarması durumunda gemi adamı, kıdem tazminatına hak kazanır. Bu tazminat, işçinin çalışma süresi esas alınarak hesaplanır. İşveren, gemi adamını geçerli bir nedenle işten çıkarmadığı sürece kıdem tazminatını ödemekle yükümlüdür.
2. Sağlık Nedenleri:
Gemi adamının, denizcilik mesleğinde çalışamayacak kadar sağlık problemleri yaşaması durumunda iş sözleşmesini sonlandırma hakkı bulunur. Bu durumda, gemi adamı kıdem tazminatına hak kazanır. Sağlık sorunları nedeniyle işten ayrılmak isteyen gemi adamı, bu durumu sağlık raporuyla belgelemelidir.
3. Emeklilik:
Emeklilik şartlarını yerine getiren gemi adamları, iş sözleşmesini sona erdirerek kıdem tazminatına hak kazanabilir. Emeklilik yaşına ulaşmak veya gerekli prim gün sayısını tamamlamak, gemi adamlarına kıdem tazminatını alma hakkı tanır.
4. Askerlik Hizmeti:
Erkek gemi adamları, askerlik görevi nedeniyle işten ayrılmak zorunda kaldığında kıdem tazminatı alabilirler. Askerlik görevi için işten ayrılan gemi adamlarının, kıdem tazminatını talep edebilmesi için işverene askerlik celp belgesini ibraz etmeleri yeterlidir.
5. Evlenme Nedeniyle Ayrılma (Kadın Gemi Adamları):
Kadın gemi adamları, evlendikten sonra bir yıl içinde işten ayrılmaları durumunda kıdem tazminatına hak kazanır. Bu durumda, kadın gemi adamlarının evlilik cüzdanlarını ibraz ederek işten ayrılmaları yeterlidir.
Gemi Adamlarının İhbar Tazminatı Hakkı
İhbar tazminatı, işçinin veya işverenin iş sözleşmesini feshederken belirli bir süre önceden bildirimde bulunmaması durumunda ödenen bir tazminat türüdür. Deniz İş Kanunu’na göre, gemi adamının ihbar süresine uyulmaksızın işten çıkarılması durumunda ihbar tazminatı hakkı doğar. İhbar süresi, işçinin iş yerindeki çalışma süresine göre değişir ve şu şekildedir:
• 0-6 Ay Arası Çalışanlar için: 2 hafta ihbar süresi
• 6 Ay - 1.5 Yıl Arası Çalışanlar için: 4 hafta ihbar süresi
• 1.5 Yıl - 3 Yıl Arası Çalışanlar için: 6 hafta ihbar süresi
• 3 Yıldan Fazla Çalışanlar için: 8 hafta ihbar süresi
İşveren, bu süreler boyunca işçiye bildirimde bulunmadan iş sözleşmesini sonlandırırsa, ihbar süresine karşılık gelen ücret kadar ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür.
İş Kazası ve Meslek Hastalığı Nedeniyle Tazminat Hakları
Gemi adamları, zor ve riskli koşullarda çalıştıkları için iş kazası veya meslek hastalığı riski taşırlar. İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan bedensel zararlar, gemi adamlarının tazminat talep etme hakkını doğurur. Gemi adamları, iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle oluşan zararlar için işverenden maddi ve manevi tazminat talebinde bulunabilir. Bu tür durumlarda işçinin zararının tazmini için bir dava açması gerekebilir.
Fazla Çalışma Tazminatı
Gemi adamlarının deniz üzerindeki çalışma süreleri, çoğu zaman fazla mesai gerektiren uzun sürelerdir. Deniz İş Kanunu’na göre, gemi adamları fazla mesai yapmaları durumunda bu çalışmalarının karşılığını almaya hak kazanırlar. Fazla çalışma ücreti, normal çalışma ücretinin yüzde elli fazlası olarak ödenir. Gemi adamlarının fazla mesai alacaklarını işverenden talep etme hakkı bulunmaktadır.
Tazminat Talep Süreci
Gemi adamları, tazminat haklarını talep ederken aşağıdaki süreci izlemelidir:
1. İşverene Yazılı Başvuruda Bulunma: Tazminat talep eden gemi adamı, işverene yazılı bir başvuruda bulunarak haklarını talep etmelidir.
2. Yasal Süreç Başlatma: İşverenin, tazminat ödemesi yapmaması durumunda gemi adamı, yasal yollarla hakkını arayabilir. İş hukuku avukatı ile Deniz İş Mahkemesi’ne başvurarak dava açmak, gemi adamının tazminat hakkını talep etmesini sağlar.
Sonuç
Gemi adamlarının tazminat hakları, Deniz İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Kendi isteği dışında işten çıkarılan veya belirli nedenlerle işten ayrılmak zorunda kalan gemi adamları, kıdem ve ihbar tazminatı gibi haklara sahiptir. Ayrıca, iş kazası, fazla çalışma gibi durumlarda da tazminat talep edebilirler. Gemi adamlarının haklarını tam olarak bilmeleri, işveren karşısında mağdur olmamalarını sağlar. Bu nedenle, gemi adamlarının haklarını koruma altına almak adına yasal mevzuatı detaylı bir şekilde incelemeleri önemlidir.