İş hayatında, işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle sona erdirme hakkı bulunmaktadır. Bu hak, işçinin iş yerinde karşılaştığı bazı olumsuz durumlar nedeniyle sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı gibi haklarını talep edebilmesine olanak tanır. İş Kanunu’nun 24. maddesi, işçinin haklı fesih sebeplerini belirlemiş olup, bu maddede yer alan gerekçelerle işten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Bu yazıda, işçinin bilmesi gereken haklı fesih sebeplerini detaylandıracak ve işçilerin bu süreçte haklarını nasıl koruyabileceklerini ele alacağız.
Haklı Fesih Nedir?
Haklı fesih, işçi veya işverenin iş sözleşmesini geçerli bir nedenle, bildirim süresine uymadan sona erdirmesi anlamına gelir. İş Kanunu, işçinin sağlığını, güvenliğini ve haklarını korumak amacıyla belirli durumlarda iş sözleşmesini feshetme hakkını tanır. İşçi, haklı bir sebebe dayanarak iş akdini sona erdirdiğinde kıdem tazminatına hak kazanır; ancak ihbar tazminatı alamaz.
İşçinin Haklı Fesih Sebepleri Nelerdir?
İşçinin haklı fesih yapabilmesi için İş Kanunu’nun 24. maddesinde belirlenen özel durumların var olması gerekmektedir. Bu sebepler genel olarak sağlık, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık ve işin yapılmasını etkileyen zorlayıcı nedenler olarak üç ana başlıkta toplanmaktadır.
1. Sağlık Sebepleri
İş yerinde çalışma koşulları, işçinin sağlığını tehdit ediyorsa işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Sağlık sebepleriyle fesih hakkı doğuran başlıca durumlar şunlardır:
• İşin Niteliğinden Kaynaklanan Sağlık Sorunları: İşçinin yaptığı iş, sağlık açısından risk taşıyorsa ve işçide bir hastalığa neden oluyorsa, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Örneğin, sürekli olarak kimyasallara maruz kalan bir işçi, bu durumun sağlığını tehdit etmesi halinde haklı fesih yapabilir.
• İşyerindeki Sağlıksız Çalışma Koşulları: İş yerinde hijyenik olmayan veya sağlığı tehdit eden koşullar varsa işçi, iş sağlığı ve güvenliği kurallarının ihlal edilmesi nedeniyle iş sözleşmesini feshedebilir. Örneğin, yeterli güvenlik önlemi alınmamış bir iş yerinde çalışan işçi, sağlığını riske atmamak için işten ayrılma hakkına sahiptir.
2. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırılık
İşverenin, işçiye karşı ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranması durumunda işçi haklı fesih yapabilir. Bu kapsamda yer alan bazı durumlar şunlardır:
• Hakaret ve Taciz: İşverenin işçiye karşı hakaret etmesi, psikolojik baskı yapması veya cinsel tacizde bulunması, işçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesine yol açar. Bu tür durumlar, işçi açısından psikolojik baskı yaratabilir ve iş yerinde çalışmayı sürdürülemez hale getirebilir.
• Ücretin Düzenli Ödenmemesi: İş Kanunu’na göre işveren, işçiye yaptığı iş karşılığında düzenli olarak maaş ödemekle yükümlüdür. İşverenin maaş ödemelerini aksatması veya işçiye eksik ödeme yapması durumunda işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatını talep edebilir.
• Sosyal Hakların Sağlanmaması: İşveren, işçiye sosyal güvenlik haklarını sağlamakla yükümlüdür. İşverenin işçiyi sigortasız çalıştırması veya sigorta primlerini eksik ödemesi, işçinin haklı fesih yapabileceği durumlar arasındadır. İşçi, sosyal güvence olmadan çalıştırıldığı takdirde yasal haklarını koruyabilmek adına iş sözleşmesini sona erdirebilir.
• Mobbing ve Psikolojik Baskı: İş yerinde işveren veya diğer çalışanlar tarafından mobbinge maruz kalan işçi, bu durumun devam etmesi halinde iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Mobbing, işçinin ruhsal sağlığını olumsuz etkileyen bir durumdur ve bu nedenle işçiye haklı fesih hakkı doğurur.
3. Zorlayıcı Sebepler
İşçinin çalıştığı iş yerinde veya iş nedeniyle karşılaştığı zorlayıcı sebepler, iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkı doğurabilir. Zorlayıcı sebepler, işin yapılmasını imkansız hale getiren veya işçiyi zor durumda bırakan olaylardır.
• Doğal Afetler veya Olağanüstü Durumlar: İş yerinde yangın, deprem, sel gibi olağanüstü bir durum meydana geldiğinde işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Bu tür durumlar, işin yapılmasını imkansız hale getirebilir ve işçinin can güvenliği tehlikeye girebilir.
• İşin Devamını Sağlayamayacak Durumlar: İşçinin yaşam şartlarını etkileyecek bir olay meydana geldiğinde veya çalışmasını sürdüremeyeceği bir durum oluştuğunda işçi haklı nedenle işten ayrılabilir. Örneğin, işçinin ailesinden birine bakma zorunluluğu gibi kişisel bir sebep işin devamını imkansız hale getirebilir.
Haklı Fesih Durumunda İşçinin Hakları Nelerdir?
İşçi, yukarıda belirtilen nedenlerle iş sözleşmesini haklı nedenle feshettiğinde bazı haklara sahiptir. İş Kanunu, işçinin haklı fesih durumunda bazı haklarını güvence altına alır. İşte bu durumda işçinin sahip olduğu haklar:
1. Kıdem Tazminatı Hakkı: İşçi, haklı nedenle iş sözleşmesini feshettiğinde kıdem tazminatına hak kazanır. Kıdem tazminatı, işçinin iş yerinde çalıştığı süreye göre hesaplanır ve işçiye ödenir.
2. Fazla Mesai ve İzin Ücretleri: İşçinin kullanılmamış izin günleri veya ödenmemiş fazla mesai ücretleri varsa, işveren bu alacakları işçiye ödemek zorundadır. İşçi, haklı fesih durumunda bu haklarını talep edebilir.
3. İşsizlik Maaşı Hakkı: İşçi, haklı nedenle işten ayrıldığında Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan işsizlik maaşı talep edebilir. Ancak bu haktan yararlanabilmek için işçinin işten ayrılma gerekçesini SGK’ya bildirerek başvuruda bulunması gerekmektedir.
Sonuç
İşçinin, çalışma koşulları veya işverenin tutumu nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkı bulunmaktadır. Sağlık sorunları, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar veya zorlayıcı sebepler gibi durumlar, işçinin kıdem tazminatını talep ederek işten ayrılmasına olanak tanır. İşçilerin bu haklarını bilmeleri, iş yerinde karşılaştıkları olumsuz durumlar karşısında mağdur olmalarını engeller. İş sözleşmesinin haklı nedenle feshi, işçiye yasal haklarını koruma fırsatı sunar.
